عالم پررمزوراز هنر معماری اسلامی در دویست سال گذشته توجهات وسیع مستشرقان و اسلام‌شناسان غرب و شرق را برانگیخته است؛ تحقیقاتی که گاه به کشف مبانی حکمی و رازآلود این هنر و گاه به نفی هویت هنری این دین انجامیده است؛ بنابراین، ضرورت بازنگری عمیق و تأملی دقیق در متن مصداق‌ها و مبانی هنر اسلامی را ایجاب می‌کند؛ ازاین‌رو نگارنده در کتاب حاضر، در دو دفتر به مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی پرداخته است: - دفتر اول این کتاب، در بحثی حِکَمی، به بررسی و بیان اصل وحدت وجود، وحدت شهود در ادیان و حِکَم اختصاص دارد؛ ادیانی چون مسیحیت، هندوییزم و اسلام، و حِکَمی چون حکمت یونانی و حکمت اسلامی؛ این بحث تابه‌آن‌جا پیش می‌رود که به اصل تجلی، یعنی سریان نور وجود، در مراتب حضور و ظهور برسد و از تجلی به مراتب و از مراتب به خیال و از خیال به تصویر آن در گستره هنر اسلامی(قوس نزول) و از آن به رمزگشایی عالمی که این هنر، راوی آن است(قوس صعود) می‌رسد. - دفتر دوم، شرح آرای حکیمان مسلمان در وصف و ذکر عالم خیال و سپس جلوه‌های نور و قدر(هندسه و ریاضیات قدسی) در هنر و معماری اسلامی است؛ درواقع، به‌گفته نگارنده: «دفتر اول شرح مبانی است و دفتر دوم تطبیق این مبانی بر مصادیق؛ همان که سنت‌گرایانی چون نصر و شوآل و بورکهارت و گنون بر سر آن از سوی کسانی چون نجیب اوغلو و تری آلن مورد انتقادند.»